چند روز پیش پیامکی با این محتوا دریافتم که نوشته بود:
«فیس بوک: آخرین بازدید، 30 دقیقه پیش.
وی چت: آخرین بازدید، 20 دقیقه پیش.
وایبر: 10 دقیقه پیش.
قرآن: رمضان سال گذشته»!
به فکر فرو رفتم. از خودم پرسیدم که واقعاً تأثیرات و تحولات اینترنت بر سبک زندگی ما تا کجا رسیده است. این پیامک، جرقه ای شد تا مطلبی در این باره جمع آوری نمایم.
افرادی را که از اینترنت استفاده می کنند، می توان به دو دسته تقسیم کرد؛ برخی از افراد قبل از وارد شدن به اینترنت، هدف خود را مشخص می کنند و به محض برطرف شدن آن، از اینترنت خارج می شوند. گروه دیگری که وارد اینترنت می شوند، بدون آن که هدف خاصی داشته باشند، به اینترنت روی می آوردند؛ تا شاید بتوانند از مشکلات خود رهایی پیدا کنند. این نوع استفاده، منجر می شود که رابطه فرد با اطرافیانش به تدریج کم شود.
برخی از افراد آشنا با فضای رسانه معتقدند که در جامعه دینی، باید فرهنگ دینی، رسانه های کارآمد و جدید (مانند اینترنت) را به خدمت خود درآورد و از آن به عنوان وسیله نشر معارف و فرهنگ خویش استفاده کند؛ اما یک بررسی مختصر بر روی جامعه اینترنتی ایران، نشان می دهد که شرایط به گونه ای دیگر است. در حال حاضر، روز به روز شاهد غالب شدن سبک زندگی اینترنتی بر شهروندان اینترنتی هستیم؛ به گونه ای که برخی از کارشناسان از آن به «گارد باز جامعه ایرانی در مقابل اینترنت» تعبیر می کنند.
به طور کلی، افرادی که برای استفاده از رسانه ای مانند اینترنت، برنامه و شناخت درستی نداشته باشند، مقهور آن خواهند شد و تحت تأثیر آن، سبک زندگی شان نیز دستخوش تغییر خواهد شد؛ زیرا ماهواره، اینترنت و وسایل ارتباط جمعی در عصر فن آوری، تلاش می کنند سبک زندگی و نوع پوشش و رفتار مردم در دهکدة جهانی را تا حد زیادی مشابه هم سازند؛ اما هیچ کس بدون پذیرفتن هویت واقعی خود که تحت تأثیر دین، سنت و رسوم کشورش می باشد، نمی تواند به سبک صحیحی از زندگی دست یابد.
الف. اثرات مثبت اینترنت بر سبک زندگی
آمارها نشان می دهد که ایران با حدود 77 میلیون نفر جمعیت در سال 2010م، با 2/43 درصد ضریب نفوذ، بیشترین
میزان استفاده از اینترنت را در خاورمیانه به خود اختصاص داده است. امروزه اینترنت، بخش مهمی از زندگی ایرانیان از جمله کار، درس، سرگرمی و فعالیت های اجتماعی را در برگرفته است.
افزایش کیفیت و کمیت تحقیقات علمی، نزدیک شدن مردم به یکدیگر، برقراری ارتباط صوتی و تصویری با اقتصادی ترین روش، صرفه جویی در وقت و هزینه و امکان دسترسی به جدیدترین مباحث علمی روز، از جمله مزایای استفاده از اینترنت می باشند.
1. تبدیل جهان به دهکده جهانی
ایجاد تغییرات گسترده جهانی بعد از شکل گیری اینترنت، بسیاری را به این باور رسانده که اینترنت، عامل بسیاری از تغییرات فرهنگی و فنی در حوزه های مختلف زندگی روزمره است.
2. آموزش و پژوهش اینترنتی
شکی نیست که اینترنت با ظرفیت های موجود در آن، با کنار گذاشتن محدودیت های زمانی و مکانی و با امکان استفاده از تمام قالب های سمعی و بصری موجود، می تواند نظام یادگیری را متحول سازد.
امروزه یکی از رایج ترین کاربردهای اینترنت، استفاده از آن جهت آموزش و پژوهش است. تعداد فراوان مدارس و مراکز عالی آموزشی، دانشگاه ها و کالج های اینترنتی در کنار پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، بیان گر این مسئله است.
3. شهروند الکترونیکی
«ارائه خدمات ارتباطی»، کارکرد پرمصرف و اصلی اینترنت است و یکی یکی، از عوامل مهم جذب و علاقه مند شدن افراد به اینترنت است.
4. دولت الکترونیک
مفهوم دیگری که در تعیین سبک زندگی تأثیر مهمی دارد، «دولت الکترونیک» است که استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی، به منظور ارائه خدمات دولتی، به صورت به هنگام و مستقیم به شهروندان می باشد. دولت الکترونیک به افراد تسهیلات لازم را جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی و فرصت های گسترده تر را برای مشارکت در برنامه ها در اختیار افراد قرار می دهد.
5. اقتصاد و تجارت الکترونیک
اینترنت هزاران شغل برای کارکنان صنایع رسانه ای فراهم ساخته و به صورت غیرمستقیم برای میلیون ها خانواده دیگر، شرایطی را فراهم کرده است؛ تا زندگی خودشان را از طریق فعالیت های مربوط به اینترنت، تأمین کنند.
ب. اثرات منفی اینترنت بر سبک زندگی
اینترنت توانسته است ابعاد تازه ای به سبک زندگی بدهد. هر چند استفاده از آن توانسته است بسیاری از مشکلات موجود در زندگی را حل نماید، اما نسل بشر را دچار مشکلات متعددی کرده است؛ البته تأثیر فن آوری اینترنت در این زمینه، مستقیم نیست و بیشتر تابع نوع استفاده از آن و نیز بسته به متغیرهای سن، جنس، تحصیلات و غیره است؛ مشکلاتی نظیر استفاده تفریحی و غیرعلمی، دسترسی به مسائل غیر اخلاقی، عدم وجود محدودیت در استفاده برای قشرهای مختلف و….
1. تبدیل اینترنت به ارزش
امروزه با تعابیری همچون «اینترنت، جزء لاینفک زندگی انسان است» و «به کسی که اینترنت بلد نباشد، بی سواد می گویند» و «دنیا، دنیای اینترنت و کامپیوتر است» روبه رو هستیم. هر چند این عبارات به نوعی بیان گر عمومی شدن اینترنت می باشند، اما ناخواسته جامعه را به سمتی سوق می دهند که سرانجام ابزاری همچون اینترنت را به عنوان یک ارزش بپذیرد.
این گونه رفتار با اینترنت، به جای این که فرد نیازمند به آن را با آن درگیر سازد، نوعی احساس نیاز کاذب در وی به وجود می آورد. بنابراین، افرادی که شاید مخاطب واقعی این رسانه نباشند نیز جذب حواشی آن می شوند و در نتیجه. به شخصیت و ساختار فکری و رفتارها و کنش های اجتماعی آنان لطمه وارد می شود.
2. قبض و بسط باورها
پژوهش ها مؤید نظرات کارشناسان مذهبی در خصوص تأثیر منفی اینترنت بر باورها و هویت فرهنگی جوانان جامعه است.
این مسئله نشان دهنده این است که تأثیر نهادهایی چون دین در هویت دادن به جوانان، در اینترنت، کم رنگ شده است؛ اما نشان دهندة این نیز هست که مؤلفه های هویت یابی جوانان در رسانه اینترنت، خارج از نظارت مراجع دینی و ساختارهای رسمی متولی نظارت بر آن است و بی شک تداوم این کم رنگ بودن تأثیر مراجع دینی در اینترنت، منجر به شکل گیری نسلی از جوانان خواهد شد که دین در زندگی آنان کمترین نقش را خواهد داشت.
متأسفانه اغلب برنامه های اجرا شده در اینترنت، به ویژه در زمینه های فرهنگی و اجتماعی، بدون مطالعه مخاطبین و بدون توجه به وضعیت علمی و فرهنگی آنان تدارک دیده شده است.
3. افشای اسرار شخصی
محققان براین باورند که یکی از کارکردهای روانی اینترنت، این است که ترس های معمول در تعاملات اجتماعی را از بین می برد و به همین دلیل، افراد در ارتباطات اینترنتی به عدم بازداری شخصی و خودافشاگری برای ایجاد صمیمیت دچار می شوند. گمنام بودن کاربر اینترنت، یکی دیگر از دلایلی است که امکان خودافشاگری را در اینترنت، افزایش می دهد؛ اما واقعیت این است که همواره کسانی هستند که قصد دارند با به دست آوردن اطلاعات شخصی، از این اسرار سوء استفاده می کنند. با یک جست وجوی مختصر در اینترنت، متوجه حجم بسیار زیادی از افراد می شویم که به علت اعتماد به دیگران و افشای اسرار شخصی شان، نه تنها در زندگی مجازی، بلکه در فضای واقعی نیز دچار مشکلات فراوانی شده اند.
4. بعد خانوادگی
نتایج یک تحقیق انجام شده بر روی عده ای از دانشجویان نشان می دهد که میزان استفاده از اینترنت بر متغیرهای کاهش فعالیت روزانه، بی اعتمادی والدین نسبت به فرزندان، کاهش ارتباطات چهره به چهره، کناره گیری و کاهش فعالیت های اجتماعی آنان، تأثیر داشته است. علاوه بر این مسئله، استفاده نادرست از اینترنت، موجب شکل گیری پدیده های ناخوشایندی در زندگی خانواده ها شده است.
5. مشکلات فردی
در بُعد فردی، تحولات منفی اینترنت را می توان از جنبة اثرات جسمانی و اثرات روانی زیر مورد بررسی قرار داد:
5.1. اثرات جسمی
استفاده مداوم از اینترنت و به اصطلاح نشستن دائمی پشت میز رایانه، موجب ایجاد اختلالات جسمانی در افراد می شود.
5.1.1. مشکلات بینایی
کار مداوم با رایانه، باعث ایجاد پیرچشمی زودرس می شود. 70 درصد بزرگ سالانی که مشغول کار با رایانه هستند، به دلیل نگاه ممتد به صفحه مانیتور و کار طولانی مدت با رایانه، به علائم سندرم بینایی مبتلا هستند و البته کودکان به دلایل عدم توجه به مسائل بهداشتی و بی توجهی به طراحی صندلی های کامپیوتر جهت آنها، برای ابتلا به این سندرم، مستعدترند.
5.1.2. صدمات سیستم اسکلتی
60% کسانی که با رایانه کار می کنند، به علت نشستن نامناسب پشت میز رایانه و عدم استفاده از میز مناسب، دچار مشکلات اسکلتی و عضلانی می شوند.
5.1.3. چاقی
افزایش ساعاتی که افراد پای تلویزیون و اینترنت صرف می کنند، به ویژه زمانی که بدون توجه، همراه با آن چیزی می خورند، باعث بروز چاقی در آنان می شود.
5.2. اثرات روانی
بیشتر مشکلات به وجود آمده با بعد روانی در کاربران اینترنت، در کاربرانی گزارش شده که استفاده جنون آمیزی از این رسانه داشته اند؛ یعنی کاربرانی که حد و مرزی برای استفاده از این ابزار نداشته و بدون هیچ برنامه خاصی از آن استفاده کرده اند.
5.2.1. اعتیاد اینترنتی
تغییر سبک زندگی، به منظور مصرف زمان بیشتر در اینترنت، پرهیز از فعالیت های مهم زندگی به منظور صرف وقت بیشتر در اینترنت، کاهش روابط اجتماعی، نادیده گرفتن خانواده و دوستان و مشکلات مالی و تحصیلی، برخی از پیامدهایی هستند که در انتظار معتادان اینترنتی می باشند.
همچنین افراد معتاد به اینترنت، کم رو، خجالتی، دارای مشکلات خواب، تحصیلی، تنهایی و جسمی، دارای اضطراب و افسردگی و مبتلا به خودبیمارپنداری، حساسیت فردی و پرخاش گری می باشند.
